Het verdienmodel: een heet hangijzer in de gehele agrarische sector. Agro-ecologische boeren werken zich vaak een slag in de rondte, om vervolgens nauwelijks of net aan rond te komen. Het gevolg: ze stoppen na enkele jaren met hun tuinderij, zonder spaargeld of pensioen en een lichaam dat op is. Volgens Bas Welvering, initiatiefnemer en tuinder van tuinderij De Blije Bodem in Groningen, is dit geen gewenste uitkomst voor de tuinders, maar ook niet voor de beweging. Als agro-ecologie een serieuze oplossing wil zijn, dan moet er een boterham in te verdienen zijn. Dat het anders moet en kan, laten voormalig IT-consultant Bas Welvering, en Irma Brassinga, sinds 2024 mede-eigenaar van Eetmeerbosch in Nijmegen zien.
Beide tuinders zijn geïnspireerd door het concept solidaire betaling, gemunt door Elske Hageraats in haar boekje ‘Eerlijk Loon’. Dit idee verenigd een eerlijk loon voor de boer, duurzame productie, en inclusiviteit. In plaatst van het product te verkopen, verkoopt de producent of tuinder diens tijd. Solidaire betaling gaat een stap verder dan getrapte betaling. Bij getrapte betaling betaalt de meer vermogende oogstdeelnemer wat meer, zodat een minder vermogende ook mee kan doen met een prijs passend bij diens portemonnee. Met een solidair betalingssysteem vraagt de tuinder aan de oogstdeelnemer wat die kan betalen voor de arbeid van de tuinder.
Bas heeft dit model opgevolgd nadat hij op onderzoek is gegaan bij andere tuinders. In dat onderzoek kwam hij regelmatig de getrapte betaling tegen. Het nadeel volgens Bas is dat het gemiddelde dan nog steeds neerkomt op €350,- per oogstdeelnemer per jaar: “Dat is een tientje per week. Dat vind ik goedkoop, terwijl veel tuinders dat juist veel geld vinden. Vraag ik aan klanten wat zij redelijk vinden, dan weten ze het vaak niet”.
Daarnaast ontdekt Bas in zijn gesprekken met andere tuinders dat velen elkaar kopiëren. De meesten berekenen een jaarbedrag per oogstdeelnemer, terwijl zijn onderzoek bij (potentiële) klanten laat zien dat bijna geen enkele klant weet hoeveel ze op jaarbasis uitgeven aan groente.
Op basis van die inzichten, gaf Bas zichzelf afgelopen jaar de ruimte om te experimenteren met solidaire betaling. Dit is ook het jaar dat hij startte met de tuinderij. Hij liet de deelnemers helemaal vrij om de prijs te bepalen: “als mensen voor een euro per week lid willen worden, of voor veertig, dan vind ik het prima”. Hij maakte wel de kosten inzichtelijk en liet zien wat een bepaalde inleg voor gevolgen heeft, bijvoorbeeld voor zijn eigen inkomen of voor het onderhoud in de tuin. Daarnaast factureert hij per maand, ook al blijven de oogstdeelnemers het hele jaar betrokken, want dat maakt het bedrag overzichtelijk voor hen. Bovendien heeft Bas de keuze gemaakt de tuin het ‘eigendom’ van een stichting te maken. Dit heeft niet alleen voordelen voor een toekomstige overdracht, maar er bestaan ook veel meer mogelijkheden om subsidies aan te vragen. (De doorrekening van het model van Bas is te vinden op zijn website).
Bij Eetmeerbosch hanteren ze een vergelijkbaar model voor betaling. Irma benadrukt hoe zij daardoor toegang tot (gezond) eten kan creëren voor mensen die het het hardst nodig hebben. Irma ziet hier meerdere mogelijkheden voor, vanuit de tuinderij zelf, maar ook in samenwerkingen. Voedselzekerheid is namelijk een thema dat bij veel gemeentes op de agenda staat.
Het begint volgens Irma bij bedenken hoe je de gewassen aanbied. Is dat in aantallen of in gewicht, of laat je dat juist los? Bij Eetmeerbosch bieden ze de gewassen aan op basis vertrouwen en eigen behoefte. Daar zit solidariteit al in. De risico’s zijn er altijd: “het is niet de bedoeling dat iemand met twee tassen vol paprika’s de tuin uitloopt.” Meestal hebben mensen ook niet die behoefte.
Daarnaast kun je jezelf afvragen wie er op de tuin zijn, en voornamelijk wie er niet zijn. Dit zijn vaak mensen die in armoede leven, ongedocumenteerden, mensen met een uitkering of in de bijstand. Vervolgens is het belangrijk te vragen waarom dat zo is: is dat de plek, de toegankelijkheid überhaupt van biologisch en lokaal geteelde groente, of zijn er andere redenen meer specifiek voor jouw omgeving?
De mensen die de weg naar tuinieren nog niet weten te vinden, zijn nu misschien afhankelijk van voedselbanken als noodvoorzieningen. Irma vaagt zich af wat we hiermee in stand houden: “Vaak zijn voedselbanken afhankelijk van verspilling van de zelfde supermarkten die de productieketen onder druk zetten en vervolgens iets geven aan initiatieven als greenwashing”.
Het principe van CSA en lokale voedselsystemen kan juist veel bijdragen om structureler toegang tot gezond eten te geven aan mensen die dat het hardst nodig hebben. Dat kan door solidaire betaling, omdat hierdoor iedereen een eerlijke en passende prijs betaalt en de lasten verdeelt kunnen worden over de juiste schouders: “je zou ruimte moeten kunnen maken voor deze mensen, door bijvoorbeeld een deel van de oogst aan te bieden zonder dat er financieel iets voor terugkomt.” Zelf werkt Irma bijvoorbeeld samen met een stichting die community diners organiseert.
De verhalen van Bas en Irma maken veel reacties los. In het publiek wordt opgemerkt: “Tuinder zijn is een manier van leven. Ik heb daarom moeite met het taalgebruik, het bedrijfsmatige ervan vind ik niet passen binnen de agro-ecologische beweging. Denken in uren loopt al snel in de valkuil van denken in efficiëntie.”
Volgens Bas maakt het niet zoveel uit of je het hebt over arbeidsuren of een jaarinkomen. “Iedereen in de beweging herhaalt elkaar: als tuinder verdien je niet veel”. Dat is wat hij wil veranderen, want het is niet volhoudbaar. Veel oogstdeelnemers snappen de taal van uren en geleverde arbeid en kunnen het vergelijken met hun eigen uurloon. Door een lidmaatschap in die termen te communiceren wordt het inzichtelijk voor de oogstdeelnemer. Irma voegt hier aan toe dat het inderdaad niet vastligt hoe je een solidair betaalsysteem inricht. Het belangrijkste is dat je kiest voor een weg die jou de ruimte geeft om toegang tot goed voedsel te verlenen aan diegenen die misschien niet de toegang hebben. Die weg is solidair naar de samenleving, naar het land en al het leven, en naar jezelf als tuinder.
